Prije punih osamdeset godina, krajem jula 1942, po nalogu Benita Musolinija lično, italijanski guverner okupirane Crne Gore, armijski general Alesandro Pircio Biroli krenuo je na inspekciono putovanje po istoku i sjeveru zemlje, od Lijeve Rijeke, Mateševa, Kolašina i Andrijevice, preko Berana i Bijelog Polja, pa sve do Pljevalja, Prijepolja, Priboja i Sjenice.
Na današnji dan prije osam decenija, u jutarnjim satima 28. jula 1942, fašistički okupacioni guverner stigao je u Berane gdje mu je u ispred današnje zgrade Skupštine opštine priređen svečani doček. Civilni komesar, kapetan Mario Paganoni, Načelstvo Sreza beranskog i predsjednik Opštine Berane organizovali su okupljanje stanovništva koje je “tradicionalnim rimskim pozdravom” na ulici dočekalo i pozdravilo visokog gosta.
U ranim jutarnjim satima, svim šefovima opštinskih nadleštava Sresko načelstvo proslijedilo je naredbu broj 1064. kojom se pozivaju da u 11 časova sa kompletnim osobljem “izađu i rimskim pozdravom pozdrave Njegovu Ekselenciju”, dok je brigadni general Carlo Isasca, komandant brdsko-pješadijske divizije “Venecija”, u popodnevnim satima ispred Hotela Evropa organizovao paradu elitnih fašističkih jedinica sa teškim naoružanjem, tenkovima i konjima koji su za sobom vukli topovske cijevi i lafete.
“NAČELSTVO SREZA BERANSKOG
Br. 1064
Berane, 28. jula 1942. godine.
Gospodin Delegat Civilnog Komesara za srez Beranski naredio je da svi šefovi nadleštava sa celokupnim svojim osobljem danas u 11 časova izađu i prisustvuju dočeku pred ovdašnjom opštinskom upravom Nj. Ekselenciji Guverneru Crne Gore. Takođe će te sa celokupnim osobljem u 5 sati posle podne biti ispred radnje Vladimira Vujoševića odakle će poći povorka i izvršiti pozdrav Rimskim pozdravom Nj. Ekselenciji Guverneru koji će se nalaziti na tribini ispred Hotela Evropa.”
Od uspostavljanja vojne saradnje sa nacionalističkim snagama u zajedničkoj borbi protiv “jevrejskih agenata i komunističkih zlotvora”, pa sve do pada Italije, na čelu beranske opštine nalazio se trgovac Vlado Vujošević, zet Pavla Đurišića, suprug njegove sestre Stane.
Toga dana narod je pohrlio na ulice, a pripadnici Limsko – sandžačkih četničkih odreda u stavu mirno, vojničkim pozdravom sa puškom “k’ nozi” dočekali su visokog gosta. “Žene, starci i djeca, poređani na putevima kojima su prolazili automobili, pozdravljali su rimskim pozdravom, kličući Italiji i italijanskoj vojsci, dok su jedinice crnogorskih naoružanih četa odavale počast oružjem, pri čemu su pokazale sjajno vojničko držanje”.
“Vrlo je zanimljiva organizacija i život ovih četa, čiji su komandanti, ispred svojih boraca svuda uputili Guverneru izjave duboke odanosti i obećanje da će vjerno nastaviti borbu u punoj saradnji sa italijanskim vojnicima do potpunog oslobođenja Crne Gore od strašne komunističke napasti.”
“U Andrijevici i Beranama dobilo je narodno oduševljenje zaista veličanstvene oblike. Pri Guvernerovom prolazu nastojala je svjetina da se probije sve do njega i da mu izrazi svoje simpatije i odanost, kao i zadovoljstvo u vezi sa njegovom posjetom. Nijesmo u stanju da objavimo sve govore koje su održali glavni pretstavnici tih dvaju važnih mjesta, jer su se manifestacije razvijale tako brzim ritmom da nam to nije dalo mogućnosti da pribilježimo sve tople pozdravne riječi raznih govornika.”
Na zapadnoj strani glavne beranske ulice, ispred hotela Evropa i Amerika, bila je montirana pedesetak metara duga drvena bina sa koje su aplauzima i “rimskim pozdravom” visoki činovnici, načelnici opštinskih službi, trgovci i drugi specijalni gosti lojalni okupacionim vlastima pratili paradu, dok je posebna loža ukrašena italijanskim zastavama bila rezervisana za Pircija Birolija i visoke vojne starješine. Preko puta bine, na istočnoj strani ulice stajala je postrojena vojska sa vojnim bleh orkestrom koji je koračnicama pratio demonstraciju fašističke vojne sile, dok su iz okupljene mase strčale visoko uzdignute ruke Beranaca koji su “rimskim pozdravom” izražavali svoju privrženost i divljenje.
U Domu trezvenosti viteškog kralja Aleksandra I Ujedinitelja održan je sastanak sa predstavnicima lokalne vlasti i vojnih starješina lokalnih jedinica, saradnika Sila osovine, a “prije nego što je iz te zone krenuo za Cetinje, poklonio je Nj. E. Guverner crnogorskim borcima izvjesnu količinu cigareta i šibica.”
Odmah po dolasku na Cetinje, nakon detaljnog uvida u stanje na terenu, Pircio Biroli je otputovao u Rim i o tome Benitu Musoliniju lično podnio izvještaj koji je Duče sa velikim interesovanjem saslušao odobravajući ga u potpunosti, pohvalio postignute rezultate i svom generalu dao smjernice za budući rad.
Godinu dana nakon toga, 3. septembra 1943. Italija je potpisala akt o bezuslovnoj kapitulaciji, a o guvernerovom inspekcionom putovanju kroz Berane na današnji dan prije punih osam decenija, ostale su da svjedoče brojne fotografije i novinski članci s kraja jula i početka avgusta 1942. godine.
Za razliku od mnogih Beranaca, i onih lojalnih njemu kao i onih nelojalnih, armijski general Alesandro Pircio Biroli doživio je duboku starost. Umro je čitavih dvadeset godina nakon posjete Beranama, u Rimu, 20. maja 1962, nepuna dva mjeseca prije svog osamdeset petog rođendana.
Berane, 28. jul 2022.
Izvor: FB Adem Ado Softić