Potpuno hamiltonovska slika miholjskog sunčanog dana na Limu i čovjeka koji gazeći, s macolom i metalnom štangom u rukama, vadi iz vode grumenje uglja, otvara apsurdnu priču o Beranama, gradu koji leži na rudi i rudniku koji godinama ne radi.
Ovaj čovjek to danas vjerovatno čini rekreativno, ali je ugalj izvađen iz Lima za mnoge porodice u naselju Hareme, s desne strane rijeke, značio opstanak za vrijeme dugih sirotinjskih zima.
Stariji i vremešniji Beranci se prisjećaju kako su se nekada skoro sve haremske, starogradske porodice time bavile. Neko za svoje potrebe, a neko i za prodaju.
“Odozgo od mosta kod hotela Berane pa sve dolje do novog magistralnog mosta, i niže, svuda je ugalj u vodi. Naročito ga ima u godinama velikih vodostaja, kada Lim spere površinski šljunkoviti sloj i otkrije ga. Onda bi svi navalili i vadili” – priča jedan od stanovnika Harema.
U poratnim godinama, kako kažu, postojao je pored Lima i prvi rudnik, odnosno organizovana površinska eksploatacija.
“Radila je to država. Onda je nadošao Lim. Bila je to najveća povodnja koja se u ovom kraju pamti. Uništila je taj rudnik. Odnijela je i tada jedini gradski most” – prisjeća se ovaj čovjek.
I ne samo u Limu. Ugalj je, kako pričaju, ispod čitavog naselja Hareme. Veliki broj kuća porodica Efović, Đurišić, Beganović, Ćeranić, Folić, kao i mnogih drugih, leže upravo na uglju.
U tom naselju možete čuti priče i o tome kako su ljudi, kopajući temelje, dolazili do uglja na jedva metar dubine. Iskusni rudarski inženjeri stručno i precizno objašnjavaju kako, zapravo, čitavo Berane leži na velikoj ugljenoj ploči.
“To na šta se nailazi u Haremima i na nekim drugim mjestima u gradu su samo takozvani izdanci. Čitav grad, naime, leži na velikoj ugljenoj ploči debljine četiri i po, do devet metara, pa i više na pojedinim mjestima , kao što je to slučaj u selu Dapsići. Ploča ispod grada je na dubini od oko dvjesta metara. Upravo na toj dubini su i rudarski hodnici jame Petnjik” – kažu stručnjaci.
Prema njihovim riječima ukupne rezerve uglja u takozvanom beranskom basenu procijenjene su na 167 miliona tona.
“To su geološke rezerve. Bilansne rezerve, ili drugim riječima ono što je dostupno, iznosi oko trideset miliona tona. Od toga, opet, eksploatacione rezerve iznose dvadeset pet miliona tona. Bilansne rezerve samo jame Petnjik su oko šesnaest miliona tona, dok su dubinska nalazišta na obližnjem selu Polica devet i po, a u selu Zagorje oko tri i po miliona tona” – dodaju.
Rudarski inženjeri objašnjavaju i da ukupni resursi nijesu bukvalo nedostupni, već da kopanje ispod samog grada, koje se u Evropi odavno radi, kod nas nije isplativo, pri činjenici da su i tako velike zalihe lako dostupne. Jama Petnjik beranskog Rudnika mrkog uglja, s druge strane brda Jasikovac, grada i naselja Hareme, otvorena je 1980. godine kada je završena eksploatacija u starom rudniku u Budimlji.
“To je jedna od najbezbjednijih jama, sa najboljim uslovima. Pravo bogatstvo. Ima osam polja od kojih su otkopana samo tri. Sve smo pripremili i očistili. Samo da se pojavi neko ko bi bio zainteresovan da vadi ugalj, i proizvodnja bi mogla odmah da počne” – kaže aktuelni direktor ovog rudnika, Nikola Šćekić.
Jedini preživjeli privredni kolektiv iz nekadašnje industrijske zone Rudeš u Beranama, Rudnik uglja, kroz proces tranzicije promijenio je dosta vlasnika. Beranski rudnik uglja bio je 2001. godine prodat mješovitom vojvođansko-slovačkom preduzeću „Gradeks HBP“, sastavljenom od kompanija „Gradeks“ iz Kule i „HBP“ iz slovačkog grada Providza.
Poslije nešto više od godinu između ova dva partnera izbili su nesporazumi koji su završeni tako što su Slovaci najprije preuzeli kompletno upravljanje, da bi se potom i sami nenajavljeno povukli iz posla i otišli iz Berana.Tako je proizvodnja u jami Petnjik utihnula u novembru 2002. godine.
Prodaja Rudnika uglja oglašavana je nakon toga devet puta prije nego ga je kupila kompanija „Balkan enerdži“, sa velikim planovima vezanim za izgradnju termo bloka i investicijama od 120 miliona eura.
Grčka firma „Balkan Enerdži“ je malo prije kupovine rudnika u Beranama, avgusta 2007. godine, registrovana u Podgorici za poslove proizvodnje, prometa i usluga. Tada je zvanično saopšteno da je to podružnica grčkog koncerna „Restis Group“ čiji je vlasnik milijarder Viktor Restis. Početkom 2014. godine od grčkog biznismena Petrosa Statisa kupio ga je “Metalfer” iz Sremske Mitrovice.
„Metalfer“ je krenuo ambiciozno i već poslije treće godine od početka privatizacije našao se na vrhumcu poslovanja, kada su imali tri smjene i 157 radnika. Tadašnji menadžment je čak najavljivao upošljavanje još stotinu radnika i proširenje proizvodnje. A onda je u aprilu 2019. godine došlo do prekida proizvodnje i priče o tome kako vlasnici iz Srbije više ne mogu da pokrivaju gubitke koje rudnik pravi.
Od tada se vode pregovori da se nađe model da se rudniku pomogne da radi bez gubitaka i da se pokrene proizvodnja. Rudnik uglja za Berane ima posebnu vrijednost, jer osim što je u jednom trenutku zapošljavao stotinu i pedeset radnika, za njega je u reprolancu bilo vezano još dvadeset manjih firmi i njihovih zaposlenih.
Nove geopolitičke okolnosti, ekonomska i energetska kriza, aktuelizovale su pitanje aktiviranja ove jame i učinile posao podzemnog kopanja uglja isplativijim nego što je to bio do prije energetske krize.
“Već nekoliko mjeseci gajimo nadu da će se pronaći neko ko će pokrenuti mašine, ali to nikako da se desi. Prošlo je mnog inostranih firmi koje su iskazivale interesovanje, ali još uvijek ništa od preuzimanja i posla” – kaže direktor rudnika.
I dok grad leži na uglju, Rudnik mrkog uglja u Beranama i dalje ne radi. Ugalj u ovom gradu vade jedino rijetki „limski rudari“, mada i taj zanat polako odlazi u zaborav.
Osim ako cijene energenata i njihova nedostupnost ove godine, kao i neizvjesnot pred činjenicom nepoznanicom šta donosi ova zima, ne pokrenu ponovo vodene kopače da se vrate tom poslu.
Izvor: Portal RTCG