Hanuka je proslava pobjede Izraelaca protiv helenističkih zavojevača u doba Antioha IV Epifana.
Ovaj vladar je želio da nasilnim putem helenizuje Jevreje, pa ih je na mnoge načine, uglavnom veoma surovim metodama, sprečavao u vršenju njihovih religioznih dužnosti. Branio je obrezivanje, a na kraju je u jerusalimski Hram postavio statuu Zevsa Olimpijskog, što je za Jevreje predstavljalo čin strašnog bezbožništva i nacionalnog poniženja. Taj se događaj, prema apokrifnoj (po pravoslavnom učenju deuterokanonskoj) Prvoj knjizi Makavejskoj, dogodio 167. g. prije Hrista. Tada je sveštenik Matija, iz Hasmonejske (v. Hasmonejci) dinastije, sa svojih pet sinova podigao ustanak. Posle njegove smrti, komandu nad ustanicima preuzima njegov sin Juda nazvan Makabej (čekić) – Juda Makabejac. Nakon tri godine ratovanja neprijatelj je bio potisnut iz većeg dijela zemlje, Jerusalim oslobođen, tuđinski kipovi porušeni, a Hram očišćen i osvešten (hanuka). Pobjeda nad neprijateljima je slavljena tokom osam dana.
U Talmudu (v. Talmud) je zabilježena legenda prema kojoj je u Hramu bilo oskrnavljeno sve ulje namijenjeno obrednim svetiljkama. Ostala je samo jedna posuda koja nije bila oskrnavljena a u njoj je bilo ulja dovoljno za jedna dan. Međutim, svetiljka je gorela svih osam dana. Tako je paljenje svetiljki tokom ovog praznika postalo narodni običaj što je kasnije i ozakonjeno u Talmudu. Prvog dana se pali jedna svetiljka, a kasnije svakog dana po još jedna i tako do osam. Iz ovih razloga su nastali i osmokraki svećnjaci, koji se danas nazivaju hanukija, da bi se razlikovali od sedmokrakih (v. Menora). Ovaj praznik obično pada u decembru, tada se u kući ne radi ništa, a porodica obično sjedi oko stola i igra se zvrčkom, koja se na jidišu naziva trendel.
Hanuka je veseli praznik, posebno za djecu. Po paljenju svjećica, svi članovi porodice (a često i pozvani gosti) se okupljaju oko trpeze gdje se uz jelo i igranje igara proslavlja praznik. Tradicionalna hrana za Hanuku je pržena i pripremljena sa dosta ulja, u znak sjećanja na čudo da je mala količina ulja gorela osam dana i noći. Najpopularnije jelo je eškenaskog porijekla: “krompir-šnicla”, koja predstavlja vrstu palačinke od krompira (“latkas” na jidišu, “livivot” na hebrejskom). Danas se jedu i posebne krofne za Hanuku, poznate kao “sufganiot” na hebrejskom. Za Hanuku se i tradicionalno igra “dreidel” (“sivovon” na hebrejskom), igra sa čigrom čija su pravila toliko prosta da ih mogu igrati zajedno svi članovi porodice, od najmladjih unuka do najstarijih baka i deka. Tradicionalni običaj davanja džeparca (novca) djeci za Hanuku, danas je u mnogim jevrejskim porodicama prerastao u običaj deljenja poklona za Hanuku