Tokom prethodne nedelje region južnog Balkana potresla je značajna serija zemljotresa. Jaki zemljotresi u okolini Drača i u Medovskom zalivu (Albanija), na području između Nevesinja i Stoca (Bosna i Hercegovina), a potom na Kritu (Grčka). U aktiviranim žarištima u Albaniji i Bosni i Hercegovini seizmička aktivnost nastavila se serijom naknadnih udara. Pojedini zemljotresi koji su se desili u širem regionu, takođe se mogu povezati sa oslobađanjem ovako značajne seizmičke energije. Locirani su zemljotresi od pograničnog dijela Crne Gore ka Albaniji (Podhum), preko albanskih gradova Skadra i Puke do južne Albanije (Vlora).
Geološke strukture Zapadnog Balkana su pod jakim uticajem kolizije Jadranske mikroploče jugzapadne granice tektonske ploče Evroazije.
Duž obale Jadranskog i istočne obale Jonskog mora, sudar ovih tektonskih jedinica – uz poniranje prve i uzdizanje Euroazijske ploče, doveo je do uzdizanja Dinarsko-Albandskih i Helenskih planinskih masiva. Dinaridi su predstavljaju naborani i podignuti lanac deformisanih sedimenata koji se pruža pravcem SZJI, iz pravca Južnih Alpa do Albanida na jugoistoku. Tektonski su predstavljeni sa dvije distiktne jedinice Spoljašnjih i Unutrašnjih Dinarida. Nedavne studije ukazuju da je najaktivniji dio jedinice Spoljašnjih Dinarida njihov jugoistočni dio – koji obuhvata priobalne djelove Crne Gore i Albanije sa prosječnim godišnjim navlačenjem od oko 2mm/god. Unutrašnji Dinaridi centralne i sjeverne Bosne i Hercegovine, kao i sjeverne Hrvatske čine tzv. zonu Bosanskog fliša, koja je izgrađena od nimalo – do slabo metamorfnih jedinica nastalih od krajnjih granica Jadranske ploče u periodukasno-Jurskog ofiolitskog uzdizanja. Dinaridi prelaze u masiv Albanida preko transverzal
nog rasjedna Skadar- Peć
Albanidi su izgrađeni od različitih stijenskih formacija čija starost izrazito varira. Konvergencija geoloških struktura u Albaniji orjentisana je prema jugu i jugozapadu, od unutrašnjeg dijela prema spoljašnjem sa izraženim pomjeranjem masiva prema jugozapadu.
Spoljašnji, priobalni dio Albanida još uvijek je pod uticajem ovoh pritisaka. Zato se prisutni rasjedi linearno pružaju pravcem JI-SZ, čiju tektonsku aktivnost potvrđuju jaki zemljotresi koji su se događali prethodnih vjekova.
Sektor za seizmologiju Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju je dana 26. novembra 2019. godine, u 3 časa i 54 minuta registrovao snažan zemljotres sa epicentrom na 8 km sjeverno od DRACA (Albanija). Jačina ovog zemljotresa u hipocentru (žarištu) iznosila je 6.1 jedinicu Rihterove skale, što odgovara epicentralnom intenzitetu od VII-VIII stepeni Merkalijeve skale (MCS). Žarište ovog zemljotresa locirano je na dubini od 24 km. Numerički model promjene intenziteta sa rastojanjem u ovom regionu, magnitude zemljotresa i dubine hipocentra, predvidio je daje potencijalno veće materijalne štete u epicentralnom području. Tokom prošle nedelje nastavila se seizmička aktivnost u području Drača koja je postepeno prenijela u Jadransko more i Medovski zaliv.
Sektor za seizmologiju Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju je dana 26. novembra 2019. godine, u 10 časova i 19 minuta registrovao snažan zemljotres sa epicentrom na 12 km zapadno od NEVESINJA (Bosna i Hercegovina). Jačina ovog zemljotresa u hipocentru (žarištu) iznosila je 5.4 jedinice Rihterove skale, što odgovara epicentralnom intenzitetu od VII-VIII stepeni Merkalijeve skale (MCS). Na osnovu numeričkog modela promjene intenziteta sa rastojanjem u ovom regionu, magnitude zemljotresa i dubine hipocentra, ovaj zemljotres je mogao izazvati materijalne šteteu epicentralnom području. Položaj epicentra ovog zemljotresa sa izoseistama (zonama istog intenziteta) za slučaj čvrste stijene u podlozi, prikazan je na Slici 3. Slika 3:Paramentri zemljotresa registrovanog u reonu Stoca –Nevesinja; M 5,4; dubina 11 km; epicentralno vrijeme 10h 18 min Ovaj zemljotres pratila je serija naknadnih udara manje jačine. Prema empirijskim relacijama očekivana maksimalna magnitude najvećeg naknadnog udara mogla bi biti oko 4,5 jedinica Rihterove skale. Vjerovatno da se takav zemljotres može desiti u ovom regionu tokom sledećih sedmica.
UTVRĐIVANJE I ANALIZA SEIZMIČKOG HAZARDA
Uobičajeni način prikazivanja prirodne opasnosti od pojave zemljotresa za neku širu teritoriju je mapiranje seizmičkog hazarda. Karte seizmičkog hazarda pokazuju prostornu distribuciju vjerovatnoće realizacije određenog parametra kretanja tla u specifičnom vremenskom periodu.
U proračunu seizmičkog hazarda počinje se od pručavanja kataloga dogođenih zemljotresa (Slika 1). U osnovi, Katalog yemljotresa sadrži informacije o lokaciji, vremenu i jačini dogođenih zemljotresa. Proučavaju se geografska distribucija zemljotresa (tj. izvora zemljotresa) kao i zakonitost učestalosti pojavljivanja zemljotresa određene jačine. Na proučenim pravilima ponavljanja zemljotresa – dobijena prostorno-vremenska zavisnost se ekstrapolira u buduće vrijeme i iskazuje pomoću vjerovatnoće događanja zemljotresa u daljoj budućnosti (seizmički hazard).
Zavisno od potrebe i namjene – seizmički hazard za neku teritoriju (ili posebnu lokaciju od značaja) može da izrazi vjerovatnoću realizacije zemljotresa određene magnitude, intenziteta, ubrzanja tla, trajanja potresa ili nekog drugog parametra kretanja tla u potresu. Za nacionalnu teritoriju ovi parametri se mapiraju za izabrane standardne uslove tla (najčešće je to uslov tzv. osnovne stijene ili čvrstog tla). Mapiranje u ovoj razmjeri često se naziva seizmičko makrozoniranje i osnovna namjena mu je da obezbijedi projektne parametre u nacionalnim normativima seizmičkog projektovanja.
Seizmički hazard za teritoriju Crne Gore definisan je u više navrata primjenom različitih metodoloških pristupa. Značajno je pomenuti neke od postojećih seizmoloških podloga, koje su bile – ili su i dalje u upotrebi:
Karte seizmičke rejonizacije teritorije Crne Gore (V. Radulović, B. Glavatović, M. Arsovski i V. Mihailov, 1982) date su na Slici 3. Prema Seizmičkoj rejonizaciji Crne Gore razmatrano područje Nikšića nalazi se u zoni 7-ogodnosno 8-og osnovnog stepena seizmičkog intenziteta – za povratne periode od 200 odnosno 500 godina, respektivno. Zone prikazane na Slici 2. odnose na na srednja tla – čija litološka definicija, brzina i raprostiranje seizmičkih talasa, kao i gustina materijala najbolje prezentuju realna tla koja su najzastupljenija na području Crne Gore.
Privremena seizmološka kartaintenziteta (1987. godina) (Slika4) sastavni je dio”Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima” (Službeni list SFRJ br. 31/81 sa izmjenama br. 49/82, 29/83, 21/88 i 52/90) i predstavljala je osnovu za projektovanje objekata visokogradnje (tzv. II i III kategorija objekata).
.
Na osnovu svih dosadašnjih istraživanja hazarda za potrebe definisanisanja parametara za projektovanje zgrada u seizmičkim uslovima izrađena je karta seizičkog hazarda Crne Gore (sadržana u dokumentu Nacionalnog aneksa za Eurokod 8: Projektovanje seizmički otpornih konstrukcija – Dio1: Opšta pravila, seizmička dejstva i pravila za zgrade, MEST EN 1998-1: 2015, Institut za standardizaciju Crne Gore, 2015) koja je služi kao osnova za definisanje seizmičkog dejstva u proračunu konstrukcija primjenom pomenute tehničke norme (Slika5). U usvojenom Nacionalnom Aneksu date su diskretne vrijednosti ubrzanja za listu definisanih mjesta. Relevantni izvod za Nikšić dat je u Tabeli 1.
Tabela 1. Izvod is spisaka gradova i naselja sa pripadajućom seizmičkom zonom i referentnim maksimalnim horizontalnim ubrzanjem agR za povratni period T = 475 godina (u abecednom redu)
Grad-naselje Seizmička zona agR (g) agR (m/s2)
Nikšić III 0.172 1.69
Slika 1. Katalog zemljotresa za Crnu Goru: a) Karta epicentara zemljotresa u Crnoj Gori i neposrednom okruženju u periodu 1944-2019 godine.b) Izdvojeni snažniji zemljotresi (M>4,5).Veličina simbola na karti indicira njegovu jačinu dok boja simbola označava dubinu žarišta.
Slika 3. Karte Seizmička rejonizacija Crne Gore (1982.): a) za povratne periode od 200 i b) za povratne periode od 500 godina.
Slika 4. Seizmološka karta za povratni period zemljotresa od 500 godina, podloga za projektovanje objekata II i III kategorije.
Slika 5: Seizmički hazard: Očekivano max horizontalno ubrzanje izraženo u djelovima g- za povratne periode od 475godina izračunato za tlo koje prema Eurokodu 8 kategorisano klasom A.
Izvor: Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju