Polaganjem vijenaca na Spomenik slobode na Jasikovcu, članovi beranske Organizacije boraca NOR-a 1941 – 1945, jugoslovenska opcija, obilježili su sjećanje na Dana ustanka u Crnoj Gori i najavili da će se pobratimiti sa organizacijama iz dvije opštine iz Srbije – Bele Palanke i Pirota, piše Radio Berane.
“U vrijeme SFRJ 13.jul je proslavljan kao Dan ustanka crnogorskog naroda, a danas kao Dan državnosti Crne Gore. U tom kontekstu se spominje 13.jul 1878.godine, kada je završen Berlinski kongres sedam velikih sila, na kojem je Crna Gora priznata kao nezavisna država”, kazao je najavljujući današnji događaj profesor Čedomir Čedo Lutovac, član Upravnog odbora OBNOR-a Berane.
Podsjećajući na prilike koje su vladale u Crnoj Gori nakon kratkotrajnog aprilskog rata, profesor Lutovac ističe da je, prema dogovoru fašističkih sila o komadanju Jugoslavije, teritorija Crne Gore pripala je italijanskoj interesnoj sferi. Njenu teritoriju okupirale su italijanske divizije Mesino, Đentauro i Marše.
“Italijani su željeli da od Crne Gore stvore protektorat pod pokroviteljstvom italijanske kraljevske kuće Savoja. Htjeli su da restauriraju kraljevinu pod dinastijom Petrovića. Obezbijedili su da crnogorski separatist i zelenaši održe tzv. Petrovdanski sabor, na kojem su poništene odluke Velike Podgoričke skupštine iz 1918. Godine, ukinut Ustav Kraljevine Jugoslavije i sve institucije te zajedničke države. Proglašena je nezavisna Crna Gora i upućena molba kralju Italije Viktoru Emanuelu da odredi namjesnika Crne Gore. Princ Mihailo Petrović odbio je kraljevsku krunu kao protivnik okupacije, separatistai zelenaša”, pojašnjava Lutovac.
Masovni ustanak crnogorskog naroda je izbio dan nakon Petrovdanskog sabora, kao odgovor na njegove odluke, a počeo je napadom gerilskih ustaničkih odreda na niz italijanskih karabinjerskih I žandarmerijskih postaja. Gerilske borbe prerasle su u opštenarodni ustanak u toku kog su oslobođena brojna mjesta u Crnoj Gori.
“Trinaestojulski ustanak u Crnoj Gori bio je najveći ustanak u okupiranoj Evropi 1941. godine. Italijanska reakcija na ustanak bila je munjevita i snažna. Ustaničke čete i bataljoni su u početku uspješno odbijali napade okupatorskih trupa na frontovima, međutim, u daljem toku borbe, i pored masovnog odziva, borbenosti i hrabrosti ustanici bez velikih žrtava nijesu mogli zaustaviti brojno i tehnički nadmoćnijeg neprijatelja, koji je prilikom nastupanja palio kuće, katune, torove i kotare”, kaže Lutovac.
I narod beranskog kraja pridružio se ustanku koji je buknuo u Crnoj Gori. Na teritoriji beranskog sreza formirano je 19 borbenih grupa za borbu sa okupatorom u koje su bili uključeni članovi KPJ I SKOJ-a.
“Odluku o dizanju ustanka u beranskom srezu donio je Mjesni komitet KP Berane na sastanku u selu Lužac 14.jula 1941. godine u sastavu Milan Kuč, Đoko Pajković, Radomir Mitrović, Radomir Jovančević, Radivoje Vukićević, Milivoje Mićović, Miloš Mališić, Radmila Nedić i Dušan Bošković. Oružani ustanak u ovom kraju počeo je 16.jula napadom na italijansku patrol u Pešcima”, kazao je Petar Labudović, potpresjednik OBNOR-a Berane.
On je istakao da su italijanski okupatori 17.jula, kao odmazdu za ustanak, streljali 9 rodoljuba na brdu Jasikovac.
“ Sedamdeset osam godina navršava se na današnji dan kada je narod Crne Gore, 13. jula 1941. godine, ustao, izveden iskonskom željom za slobodom pod rukovodstvom KPJ. Ustanak je bio odziv na poziv objavljen u Proglasu, 4. jula 1941., da se izvede borba za oslobođenje porobljene zemlje od strane fašističkih osvajača. U Crnoj Gori nije samo poziv na ustanak bio razlog za to, ustanak 13. jula bio je i odgovor na 12. jul 1941., kada je na Cetinju održana tz. Petrovdanska skupština, na kojoj je izabrana izdajnička vlada pod pokroviteljstvom Italijana. Odgovor je bio već 13. jula ustankom naroda čime su poništene sve odluke te skupštine. To je bio najveći ustanak u Evropi ”, kazao je Labudović tokom ceremonije polaganja cvijeća kod spomenika slobode na Jasikovcu.
Ovaj spomenik koji je projektovao beogradski arhitekta Bogdan Bogdanović, postavljen je na Jasikovcu 1972. godine. Impozantna kupa, visine 18 metara, okružena sa 40 granitnih blokova na kojima su karakterističnim rukopisom sa preko deset hiljada slova i cifara ispisani događaji koji su obilježili kontinuiranu borbu za slobodu od XVI vijeka do kraja II svjetskog rata., stoji kao podsjetnik na herojske dane istorije, a jedan je od najprepoznatljivijih simbola grada na Limu.
Foto: Radio Berane