Sumela (Sümela Monastery) je grčki pravoslavni manastir, star preko 1600 godina. Izgrađen je na 1200 metara nadmorske visine, na strmim liticama planine Karadag, u regiji Mačka, u gradu Trabzon u Turskoj.
Sumela je neobičan i rijedak religiozni objekat od posebnog kulturno-istorijskog značaja. Vjernici iz cijelog svijeta ga rado posjećuju i zbog jedinstvenog pogleda na nepregledan šumski predeo, što ga čini izuzetno popularnim – ne samo zbog estetske privlačnosti, već i zbog kulturnog i vjerskog značaja. Pretvoren je u svojevrstan muzej i postao je popularna turistička atrakcija koja se ne propušta kada ste u obilasku Turske. Šta je to toliko posebno u manastiru Sumela, kakva je njegova istorija i koje legende ga prate?
Činjenice iz istorije
Dugačka istorija ovo svetog mjesta puna je zanimljivosti. Naziv Crna planina dolazi od riječi Orasmelas; vremenom su ljudi ovu riječ izgovarali na drugačije načine – Soumelas, Sumela, kako je i danas ostalo (grčki naziv nastao kao složenica: “Oros” je planina, a “Melas” dolazi od “Melanos” što znači crno).
Prema nekim glasinama, za vrijeme cara Anastasija (430-518) izgrađeni su veliki dijelovi građevine. Gradnja je nastavljena i za vladavine cara Justinijana (527-565), a naučnici tvrde da je prava, velika izgradnja zidina počela u 13. vijeku, za vrijeme dinastije Komnina.
Provinciju Trabzon, najstariju trgovačku luku Anadolije, pokorio je Sultan Mehmed Osvajač 1461. godine. Da bi nastavio tradicionalno poštovanje svih religija u Otomanskom carstvu (trudeći se da ne naruši mirno ispovijedanje vjere svih nacija), Sultan je donio edikt kojim se štite manastiri i drugi vjerski objekti. Sumela manastir je najvećim dijelom sagrađen u eri Otomanske imperije. Javuz Sultan Selim je za vrijeme dok je bio guverner Trabzona dao doprinos savremenijem izgledu manastira – napravljena je posebna prostorija za biblioteku, sam je poklonio mnogo knjiga i vrijedne zlatne kandelabre.
Glavni dijelovi manastira i njegova unutrašnjost
Glavni dijelovi manastira su kamena crkva, nekoliko kapela, sveti izvor Hagiasma, kuhinja, trpezarija, zvonik, biblioteka i sobe za učenje.
Unutrašnjost manastira je ukrašena divnim ikonama koje prikazuju život Djevice Marije, Isusa Hrista i apostola. Posebnu vrijednost imaju ikone na kojima je Blažena Marija sa Isusom. Na tavanici kamene crkve je izuzetna predstava Marije sa Isusom (dječakom) na kojoj oboje imaju oreole, znak hrišćanstva; Marija na stomaku drži dijete koje drži ruke u takvom položaju kao da blagosilja. Na sljedećoj ikoni Dejvica Marija drži u krilu malog Isusa “Majka svemoguća / Virgin Hodegetria”. Pored dva lika, tu si i dva Heruvima i Serafim, krilata bića najbliža Bogu koja nose tron na kome sjedi božija majka. Tu su i sveci Arhanđel Mihailo i Gavrilo.
Na ostalim ikonama u crkvi prikazan je Isusov životopis, krštenje u rijeci Jordanu i ostale scene iz njegovog života. Mnoge od njih prikazuju Isusova čuda: scena kada je izliječio slijepo dijete svojim dodirom ruke, kada je učinio da nepokretan čovjek prohoda, i druge.
Obilazak manastira Sümela u Turskoj – deo svjetske turističke atrakcije
Do manastira se dolazi samo strmim, uzanim stazama kroz planinu. Posjetioci se penju stepenicama kako bi došli do ulaza, unutrašnjeg dvorišta i svete pećine.
Manastir je napušten 1923. godine, nakon protjerivanja grčkog stanovništva iz ove regije. Sveštenici koji su odlazili u Grčku nisu smijeli sa sobom ponijeti nijedan predmet, pa su tada zakopali najvrijedniju ikonu crkve, Djevicu Mariju u podu manastirske kapele Sv. Barbare. Jedan od sveštenika je tajno došao u Sumelu tridesetih godina i prenio ikonu u novi manastir Panagia Soumela (u planinama Vermion, u blizini grada Naousa, Grčka).
Tokom 1930. godine drveni dijelovi manastira su uništeni u požaru, a pljačkaši i vandali oštetili ostale dijelove ovog divnog zdanja. Od tada, manastir je nekoliko puta renoviran.
Uz dopuštenje turske vlade, nakon 87 godina u manastiru Sumela prvi put se održala pravoslavna liturgija, 15. avgusta 2010. godine. Ritual je vodio grčki patrijarh Fener Dimitri Bartholomeos. Svečanosti je prisustvovalo oko 500 pravoslavnih hrišćana iz Rusije, Grčke, Gruzije, SAD-a. Nekoliko hiljada ljudi koji nisu mogli uživo gledati liturgiju, gledali su je uživo na dva ogromna TV ekrana postavljena na zidinama u dolini. Oko manastira bila je postavljena bezbednosna traka duga 42 kilometra između središta grada i manastira; sam sveti obred među vjernicima bio je tog dana doživljen kao „dan izlaska Djevice Marije na nebo“. Grčka televizija događaj je prenosila uživo.
Restauracija
Radovi na restauraciji trajali su skoro 4 godine, od septembra 2015, procjenjuje se da su koštali oko 1,5 milona dolara. Trebalo bi da je obnovljeno 73% građevine.
Da bi ga zaštitili od pada velikih kamenih blokova iznad samog manastira, mjesto je bilo ograđeno čeličnim žicama i betonom. Sumela je ponovno otvoren za posjetioce prošle godine, tačnije 25. maja 2019.
Legenda o manastiru Sumela
Prema drevnoj legendi, dvojici kaluđera, jednom u Atini, drugome u Istanbulu, u isto vrijeme se u snu javila Djevica Marija. Tačnije, u snu su vidjeli ikonu kako leti i pada u planine Trabzon. Ikona Djevice Marije sa malim Isusom obratila se kaluđerima riječima “Sagradite mi ovdje kuću”. Dva čovjeka su tako pošli na put do današnjeg nacionalnog parka Altindere i došli do Crne planine koju im je blažena Marija u snu opisala. Danima i noćima su boravili u planini dok jednog dana nisu nabasali na pećinu sa spomenutom ikonom koju je naslikao Apostol Luka. Priča se da su na tom mjestu njih dvojica napravili crkvu, tu živjeli do kraja života, a poslije njihovog upokojenja tu je sagrađen manastir.
Kako doći do manastira?
Nije mala brojka od milion turista koji u toku godine posjete Sumelu. Redovne ture su dostupne iz grada Trabzon. Ako to želite učiniti sami, možete doći minibusom iz Trabzona do Mačke, pa do Nacionalnog parka Altindere odakle taksijem možete otići do podnožja planine.